Pages

Geschiedkundige specialismen

De geschiedenis van...

Het leuke van geschiedenis is dat er allerlei deel gebieden zijn waar je de geschiedenis van kunt onderzoeken. Zo kan het voor economen handig zijn om de economische geschiedenis te kennen, voor meteorologen de geschiedenis van het klimaat, etc.
Feitelijk is voor bijna iedere wetenschappelijke discipline geschiedenis een factor. Uitzonderingen zijn puur abstracte wetenschappen, zoals filosofie en wiskunde, en de onveranderlijke wetten van de natuurkunde.


Van bijdrage naar hoofdonderwerp 

Met het veranderen van de maatschappij zijn ook de verhalen die geschiedkundigen vertellen veranderd. Zo veranderde de belangstelling van politiek en staatkunde naar het individu en de samenleving. In plaats van verhalen over koningen en landen ging het steeds meer over de bevolking, en de omstandigheden waarin men leefde. Om deze verhalen te vertellen werd uitgebreid onderzoek gedaan naar de geschiedenis van de economie, de sociale verhoudingen, de plaats van vrouwen, dieren, eten etc.
Er ontstonden specialisten en specialismen op deze deelgebieden; de economie van de landbouw, technologische ontwikkelingen in de bouwkunst etc. Specialisatie is zo belangrijk geworden dat er eigenlijk geen overzichtswerken meer verschijnen.

Verbindingen

Specialisten zijn vaak neerbuigend over generalisten. Begrijpelijk, want het is lastig om fijne nuances in een groot verhaal te verwerken. Toch volgt de vraag: hoe precies willen we het weten? Zelfs als het mogelijk was om ieder moment van de geschiedenis te kennen is het altijd een kwestie van interpretatie. Uiteindelijk vertellen we een verhaal,  we moeten keuzes maken, weglaten, nadruk leggen. De Amerikanen delen geschiedenis in bij de kunsten, en dat lijkt me goed.
De kunst van goede geschiedschrijving is het verbinden van elementen om een verhaal te vertellen. Je kunt geen verhaal vertellen zonder een plot, een hoofdpersoon, of een spanningsboog. Het is de taak van de geschiedschrijver om zo dicht mogelijk bij de harde feiten te blijven zonder te vervallen in een droge opsomming. 
De uitdaging voor mij is het erkennen van mijn eigen vooroordelen en uit mijn beperkte belevingswereld stappen om een verhaal te vertellen dat zo universeel mogelijk is.
Falen is daarbij onvermijdelijk, maar maakt de onderneming niet minder interessant.

Foto: untums

Tijdperken

Wetenschap en tijd

Zoals al eerder gezegd is het toewijzen van een jaartal aan een verandering problematisch. Voor andere vakgebieden dan geschreven geschiedenis leveren jaartallen weer ander moeilijkheden op. Daardoor is men begonnen met het toekennen van namen aan bepaalde perioden. Dat heeft een aantal voordelen:
  • Hoe verder terug in de tijd hoe minder precies jaartallen kunnen worden toegekend.
  • De getallen worden zo groot dat het abstractieniveau steeds verder toeneemt. 
  • Met het toekennen van een naam aan een verandering, kan het tijdstip van de verandering verschuiven zonder dat alle boeken moeten worden aangepast aan de nieuwe datering.
    Geologische klok

Disciplines

Helaas liggen veranderingen voor verschillende disciplines op een verschillende tijdschaal. Om te komen tot een idee over de verschillende namen geef ik eerst een overzicht van verschillende disciplines, hun onderwerp, en tijdschaal:

  • Astronomie - ontwikkeling van het heelal - 13.750.000.000 (miljard) jaar
  • Geologie - ontwikkeling van de aarde - 4.000.000.000 (miljard) jaar
  • Paleontologie - ontwikkeling van het leven - 3.800.000.000 (miljard) jaar
  • Archeologie - ontwikkeling van de mens vanaf het gebruik van stenen werktuigen - 3.400.000 (miljoen) jaar
  • Geschiedenis - als boven maar met geschreven bronnen - ~ 5.000 jaar

Astrologie, geologie en paleontologie

Voor de bovengenoemde disciplines werken tijdperken goed. De in dit blog genoemde geschiedenis begint bij het ontstaan van de Homo Sapiens. Voor de grap zet ik dat moment even in de geologische tijdschaal, waarvan hier een mooi overzicht. De Homo Sapiens verschijnt in de era van het Cenozoïcum  het tijdperk van het Kwartairhet tijdvak van het Pleistoceen, en de etage van het Gelasien, ongeveer 2.500.000 jaar geleden.

Tijdperken in geschiedenis

Voor geschiedenis werken tijdperken eigenlijk niet. Waarom niet blijkt bij het kijken naar de gebruikte tijdperken:
  • Prehistorie - de geschiedenis van gebeurtenissen voor het ontstaan van geschreven bronnen;
  • Protohistorie - gebeurtenissen van voor het toepassen van het schrift door de betrokkenen; bijvoorbeeld de Galliërs (Kelten) zijn genoemd door Romeinen en Grieken, maar wij hebben geen Gallische documenten uit die periode;
  • Oudheid - de periode tussen de eerste geschreven bronnen en het einde van het westerse romeinse rijk.
  • Middeleeuwen - 500 ce tot ~ 1450;
  • Renaissance - ook wel vroeg moderne tijd genoemd. Zo problematisch dat er geen begin te geven is, noch een eind, want ook de het begin van de volgende periode staat niet vast;
  • Verlichting - ~1650-1700 afhankelijk van land en/of filosofische stroming. Duurt tot aan de Franse revolutie van 1789;
  • Moderne tijd - 1789 tot nu (sic).
Met het verbeteren van de methodiek werden de genoemde tijdperken steeds onhandiger. Protohistorie is bijvoorbeeld een latere toevoeging. 


Archeologie

Met de ontwikkeling van de archeologie kwam er ook een behoefte aan een onderverdeling van de pre-historie. Die onderverdeling werd gemaakt op basis van gebruikte materialen en technieken. 

De archeologische tijdperken:
Er zijn verschillende oorzaken voor de problemen met archeologische tijdperken:
  • geschiedkundigen namen aan dat er sprake was van divergentie (ontstaan op één punt) dit blijkt niet waar;
  • ontwikkeling van technieken begint en eindigt op verschillende plaatsen op verschillende momenten;
  • in grote delen van de wereld is er nooit sprake geweest van een bronstijd, omdat invallers geavanceerder technieken introduceerden;
  • volken die ijzer gebruikten zijn bekend uit de protohistorie.
Wellicht ten overvloede: waar mogelijk zal ik tijdperken vermijden ;)

CE versus AD

CE staat voor common era, of gemeenschappelijke periode, en loopt gelijk met onze gregoriaanse kalender. De term CE is het eerst gebruikt door joodse wetenschappers die moeite hadden met de aanduiding AD. Anno Domini is latijn voor het jaar van onze Heer. Joden geloven niet in de drie-eenheid van vader-zoon-heilige geest, voor hen heeft God een naam die zij niet uitspreken. Waar in het oude testament wordt gesproken over DE HEER staan in het Hebreeuws vier letters.
Het is vanzelfsprekend ook prettiger voor andere, niet christelijke, culturen om deze terminologie aan te houden, daarom wordt er in internationaal verband gesproken over common era en before common era.


Foto: Wikimedia

De rol van geschiedenis

Waarom geschiedenis?

Iemand heeft eens geopperd dat geschiedenis is uitgevonden door witte mannen die wilden bewijzen hoe belangrijk ze wel niet zijn, door op te schrijven wat hun voorvaderen allemaal hebben bereikt.
Geen gek standpunt, vooral als je kijkt naar traditionele geschiedschrijving.

Als geschiedenis liefhebber ben ik vooral gefascineerd door de middeleeuwen. Een periode waarin Europeanen genetisch gelijk waren aan de huidige bevolking, maar met een bijna niet te bevatten cultuur en handelswijze. Toch zijn er toen zaken gebeurd en ideeën ontstaan, die nog steeds doorwerken in de huidige samenleving en cultuur.
Dat is het mooie van geschiedenis (voor mij) het helpt de wereld begrijpelijker te maken en verklaard een aantal eigenaardigheden in cultuur, locatie en mentaliteit. Zelfs op een kleine oppervlakte als Nederland.

Waarom wereldgeschiedenis

In het artikel over thema's ben ik al ingegaan op wereldgeschiedenis versus nationale geschiedenis. Wereldgeschiedenis kan de bovengenoemde eigenaardigheden begrijpelijk maken op een veel grotere schaal.
Ik heb het geluk gehad om kennis te maken met culturen die in plaats, ontwikkeling en attitude volledig anders zijn dan de onze. Wat mij blijft verbazen zijn de overeenkomsten.
Het blijkt dat we zowel worden gevormd worden door onze genen als de cultuur en opvoeding waaraan we blootstaan.

Interactie

Bij oppervlakkig contact gaat alles goed; sterker nog zelfs als we elkaars talen niet spreken kunnen we uitstekend met elkaar opschieten. Maar zodra het contact dieper wordt, gewenst of ongewenst, komen de verschillen aan de oppervlakte. Dan wordt het belangrijk kennis te nemen van een cultuur. Ik kan meepraten over de enorme verschillen in cultuur tussen bijvoorbeeld Nederlanders en Engelsen. De verschillen tussen Nederlanders en Indiërs, Chinezen, of Brazilianen zullen nog veel groter zijn. Toch zijn dit de komende grootmachten. Wederzijds begrip wordt een noodzaak.
De komende periode zullen onze contacten met andere culturen toenemen. Denk aan:
  • Reizen
  • Internet
  • Zakelijk
  • Vermaaksindustrie
  • Migratie
  • Onderwijs

Linkse hobby?

Nee, ik ben niet voor tolerantie. Tolerantie impliceert verdragen; ik wil respecteren. Respect vereist allereerst zelfrespect, en daarna begrip. Begrip voor de verschillen tussen jou en de ander, op basis van gelijkheid. Vanuit respect kun je de ander aanspreken op haar gedrag, attitude of normen.

Intellectuele hobby?

Ja! Leren is leuk, ook als er geen directe toepassing is. Geschiedenis is verhalen vertellen; of die waargebeurd zijn? Naar mijn beste weten wel...

Foto: nechbi





Thema's


Waarom thema's

De hele wereldgeschiedenis opschrijven. Ambitieuzer kan bijna niet. Hoe doe je dat? Waar te beginnen?
Waarom is misschien een betere vraag:
  • Het huidige geschiedenisonderwijs stamt uit de 19e eeuw
  • Geschiedenis richt zich nog steeds op de natiestaat die in de 19e eeuw tot bloei kwam
  • Ondertussen maken we deel uit van Europa, een Europa dat zich snel uitbreid
  • Met de komst van Internet en de globalisering van de handel moet de blik wat ruimer worden


Thematisch versus Chronologish 

Traditioneel is geschiedenis chronologisch opgebouwd. Dat is logisch als je het over de ontwikkeling tot de natiestaat hebt, en vooral als je uitgaat van een vooruitgangsgedachte waarin die staat het ultieme doel is. Chronologie wordt problematisch als je het over verschillende onderwerpen wilt hebben, en het liefst zonder oordelen over beter en slechter. 
  • Ontwikkelingen lopen parallel, en niet in serie;
  • Verschillende plaatsen in de wereld maken vergelijkbare ontwikkelingen door, maar die lopen niet synchroon;
  • Specifieke ontdekkingen of uitvindingen beïnvloeden elkaar waardoor ontwikkelingen sneller verlopen, of juist trager.
  • Een chronologische opbouw is dwingt tot het beschrijven van verschillende onderwerpen in een bepaalde tijd. Daardoor gaat het overzicht verloren.
Een thematische opbouw heeft z'n eigen problemen, maar de flexibiliteit is geweldig. Het overzicht houden blijft lastig, maar misschien vind ik nog eens een goede tijdbalk. Suggesties zijn van harte welkom :)

Foto: rwkvisual